Mỗi năm, hàng chục tỷ USD kiều hối được chuyển về Việt Nam – con số phản ánh tình cảm và trách nhiệm của hàng triệu người Việt ở khắp nơi trên thế giới. Nhưng đằng sau dòng tiền ấy, một “dòng chảy” khác âm thầm mạnh mẽ hơn: dòng vốn tri thức – kiều trí.
Đó là những chuyên gia, nhà nghiên cứu, doanh nhân gốc Việt đang mang công nghệ, kinh nghiệm và tư duy toàn cầu về kết nối với quê hương. Từ phòng thí nghiệm ở California đến văn phòng khởi nghiệp ở Đà Nẵng, “kiều trí” đang trở thành sức mạnh mềm của nền kinh tế Việt Nam trong thời đại tri thức.
Khi Việt Nam không chỉ đón vốn, mà đón tri thức
Theo Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, hiện có hơn 5,3 triệu người Việt sinh sống tại hơn 130 quốc gia, trong đó khoảng 500.000 người làm việc trong lĩnh vực tri thức cao – như khoa học, công nghệ, y học, giáo dục và tài chính. Những con số ấy đang dần phản ánh một xu hướng mới: người Việt ở nước ngoài không chỉ gửi tiền, mà đang gửi “chất xám” về nước.
Nếu kiều hối là dòng vốn tài chính, thì kiều trí là dòng vốn tri thức. Một nền kinh tế muốn phát triển bền vững không thể chỉ hút vốn – mà phải hút người, hút chất xám. Từ góc nhìn này, “kiều trí” trở thành khái niệm mở rộng của “kiều hối” – không chỉ đo bằng USD, mà bằng giá trị đóng góp vào năng lực cạnh tranh quốc gia (xem tỷ giá Dollar, tỷ giá Euro hôm nay).
Việt Nam đón cả vốn và tri thức từ nước ngoài.
Từ “chất xám xuất ngoại” đến “vòng tuần hoàn tri thức”
Hơn hai thập niên trước, “chảy máu chất xám” từng là nỗi lo của Việt Nam.
Nhưng trong thập niên gần đây, cùng với sự phát triển của công nghệ và chính sách mở cửa, một vòng tuần hoàn ngược đã xuất hiện: người Việt ra đi học tập, tích lũy tri thức, rồi quay lại chia sẻ, đầu tư, hợp tác nghiên cứu hoặc làm việc từ xa.
Bộ Khoa học & Công nghệ cho biết, từ năm 2018 đến nay, hơn 600 trí thức Việt kiều đã tham gia các chương trình cố vấn và chuyển giao công nghệ, trong đó có hơn 100 người trực tiếp hợp tác tại các trung tâm nghiên cứu ở Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng.
Các dự án tiêu biểu như Mạng lưới đổi mới sáng tạo Việt Nam (Vietnam Innovation Network), Chương trình 100 chuyên gia toàn cầu, hay Dự án Đại học Việt Đức, Đại học Việt – Nhật đã trở thành “cầu nối kiều trí” giữa Việt Nam và thế giới.
Dòng vốn tri thức – giá trị vượt qua tiền tệ
Nếu kiều hối mang lại nguồn ngoại tệ và tiêu dùng nội địa, thì kiều trí mang lại năng lực đổi mới, tư duy quản trị và tiêu chuẩn toàn cầu. Theo Ngân hàng Thế giới (World Bank), mỗi 1% tăng trưởng về “vốn tri thức” (knowledge capital) có thể đóng góp 0,4 – 0,6% GDP trong dài hạn (xem tỷ giá bảng Anh hôm nay).
Việt Nam đang bắt đầu chứng kiến hiệu ứng này thông qua sự tham gia của trí thức Việt kiều trong các lĩnh vực:
- Công nghệ & đổi mới sáng tạo: Các chuyên gia Việt kiều tại Mỹ, Pháp, Nhật tham gia chuyển giao công nghệ bán dẫn, AI, blockchain, năng lượng sạch.
- Giáo dục & đào tạo: Giảng viên Việt kiều đảm nhiệm chương trình MBA, STEM quốc tế tại Việt Nam.
- Y tế & nghiên cứu khoa học: Bác sĩ, nhà khoa học Việt kiều hợp tác với bệnh viện trung ương, viện nghiên cứu, đặc biệt trong y học tái tạo và ung thư học.
- Tài chính & quản trị doanh nghiệp: Các nhà đầu tư, cố vấn tài chính Việt kiều hỗ trợ startup trong nước gọi vốn quốc tế, định giá doanh nghiệp.
Tri thức là dòng vốn có giá trị cao hơn ngoại tệ.
Khi “kiều trí” trở thành chiến lược quốc gia
Năm 2023, Chính phủ Việt Nam phê duyệt Đề án “Phát huy nguồn lực trí thức Việt Nam ở nước ngoài đến năm 2030”, đặt mục tiêu thu hút ít nhất 1.000 chuyên gia, nhà khoa học Việt kiều tham gia phát triển khoa học – công nghệ quốc gia.
Cùng với đó, các mạng lưới như Vietchallenge (Mỹ), AVSE Global (Pháp), Vietnam Global Leaders Network đang trở thành “bàn đạp kết nối kiều trí”, giúp giới trí thức Việt toàn cầu dễ dàng hợp tác với cơ quan, doanh nghiệp trong nước.
Từ “đóng góp” đến “đồng kiến tạo”
Sự khác biệt của thế hệ Việt kiều trẻ – thế hệ 2.0 – là họ không chỉ đóng góp, mà muốn đồng hành kiến tạo. Họ tham gia điều hành startup tại Việt Nam, cố vấn chiến lược cho doanh nghiệp, chia sẻ tri thức quản trị quốc tế. Từ những dự án fintech xuyên biên giới, nền tảng giáo dục trực tuyến, đến chương trình mentorship cho startup Việt – họ đang “đầu tư trí tuệ” nhiều không kém đầu tư vốn.
Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới: hội nhập không chỉ bằng hàng hóa hay dòng vốn, mà bằng chất lượng con người. Kiều trí chính là “lớp hạ tầng mềm” giúp Việt Nam đi nhanh hơn trong cuộc đua công nghệ, giáo dục và phát triển bền vững.
Nếu kiều hối giúp ổn định tỷ giá, cải thiện đời sống, thì kiều trí lại góp phần nâng cao năng lực sản xuất tri thức quốc gia – yếu tố then chốt để Việt Nam thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”. Khi người Việt ở khắp nơi cùng chia sẻ tri thức, lan tỏa công nghệ, kết nối đầu tư, “dòng vốn kiều trí” sẽ trở thành tài sản quý giá nhất mà không một con số USD nào đo được.
BT
